(جیابونه‌وه(ته‌لاق
10.11.2013 00:00
جیابوونه‌وه له چاوی منداله‌وه
به‌شی یه‌که‌م
کاتیک مرۆڤ بریاری جیابوونه‌وه ئه‌دات، له‌به‌رهۆیه‌کی تایبه‌تی،ئه‌م بریاری جیابوونه‌وه‌ی ه‌کار‌دانه‌وه‌ی ئه‌بیت له‌سه‌ر خیزان، هه‌م له‌رووی مرۆڤایه‌تیه‌وه و هه‌م له‌رووی ئابوریه‌وه، هه‌م بۆ خۆیان و هه‌م بۆ کۆمه‌لگاش
ئه‌وه‌ی که زیاتر کاریگه‌ریه‌که‌ی ئه‌بیت له‌سه‌ری منداله‌کانن،مندال هه‌میشه دلگران ئه‌بیت به‌وه‌ی که خیزانه‌که په‌رشوبلاوئه‌بیته‌وه له‌کاتی له‌یه‌کجیابوونه‌وه‌ی باواندا
چۆن ئه‌توانین ئازاری ئه‌م جیابوونه‌وه‌یه که‌مکه‌ینه‌وه له‌سه‌ر مندال؟
به‌وه‌ی که ئیوه به پله‌ی یه‌که‌م به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی منداله‌که ره‌چاوبکه‌ن. پیویستیه‌کانی،هه‌ستوونه‌ستی،پیویسته ریککه‌ون له‌سه‌رئه‌وه‌ی که چۆن کاربکه‌ن بهیهکهوه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی منداله‌که‌تان.
زۆرکه‌س ئازاری منداله‌کانی له‌بیرئه‌چیته‌وه له کاتیکی وا ناخۆشدا که جیابوونه‌وه‌یه، ئه‌مان له‌بیریان ئه‌چیت که منداله‌که ئاگادارکه‌نه‌وه له پیش روودانی جیابوونه‌وه‌که ،له‌به‌رئه‌وه منداله‌که توشی شوک ئه‌بیت که له پریکدا ئه‌و هه‌واله‌ی پیئه‌گات که دایه‌و بابه جیائه‌بنه‌وه.
باشتره بۆ منداله‌که که بزانیت ئیوه گفتوگۆتانه له‌سه‌رجیابوونه‌وه، تۆ ئه‌توانیت بۆنمونه به منداله‌که بلێیت(دایه‌و بابه گرفتیکی گه‌وره‌مان هه‌یه له‌باره‌ی ژیانی هاوسه‌ریمانه‌وه، ئیمه نازانین چۆن داوییدێت،ئایا جیائه‌بینه‌وه یان چاره‌سه‌ریکی تر هه‌یه، ئیمه هه‌ولئه‌ده‌ین، بابزانین چۆن ئه‌بیت) له‌بیرتنه‌چیت که بۆی باسکه‌یت له دایه‌وبابه چه‌ندیان خۆشئه‌ویت و ئه‌و جیابوونه‌وه‌یه هیچ په‌یوه‌ندیه‌کی به‌وه‌وه نیه.
بۆ دایکوباوک نیه که به هیچ شیوه‌یه‌ک منداله‌که تیکه‌لاوی ئه‌م باسه‌بکه‌ن، له‌به‌رئه‌وه‌ی که لیپرسراویه‌کی یه‌کجار گه‌وره‌یه ئه‌گه‌ر بخریته‌سه‌ر منداله‌که، هه‌روه‌ها منداله‌که نه‌خه‌نه باریکی واوه له ناچار بیت هه‌لبژیریت له مابه‌ین لایه‌نی دایه یان بابه.ته‌نها ئه‌وه‌نده هه‌یه که منداله‌که به‌ئاگابیت له‌وه‌ی که دایه‌وبابه گفتوگۆیانه له‌سه‌ر جیابوونه‌وه. ئه‌مه به‌سه بۆئه‌وه‌ی که منداله‌که بروای پیتان بیت و بزانیت که هیچی لیناشارنه‌وه.
له‌هه‌مووی گرنگتر ئه‌وه‌یه که راستگۆبیت، به‌راستی وه‌لامی پرسیاره‌کانی بده‌یته‌وه،له‌گه‌لئه‌وه‌شدا ئه‌بیت ئاگاداری ئه‌و سیگنالانه بیت که منداله‌که ئه‌ینیریت، بۆئه‌وه‌ی که باسی هه‌سته‌کانی ئه‌ویش بکه‌ن وئه‌ویش بتوانیت هه‌سته‌کانی خۆی ده‌رببریت، جا به چ شیوه‌یه‌ک ده‌ریئه‌بریت ئه‌وه منداله‌که خۆی ئه‌زانیت و له‌سه‌رتۆ پیویسته ئاماده بیت که مامه‌له‌یان له‌گه‌ل بکه‌یت، هه‌رچه‌نده که ئه‌م جیابوونه‌وه‌یه بۆتۆش وه‌کو دایه یان بابه کاره‌ساتیکی ناخۆشه، که‌واته ریژه‌یه‌کی زۆر له خۆراگری پیویسته له‌لایه‌ن تۆشه‌وه.
جیابوونه‌وه و داو رۆژی منداله‌که‌ت
گرفتی گه‌وره‌ی منداله‌که ئه‌وه‌یه که که ناجارئه‌بیت له یه‌کیک له باوانی جیا ببیته‌وه و ئه‌و خیزانه‌ی جاران هه‌لئه‌وه‌شیته‌وه و نامینیت،له‌گه‌ل ئه‌وه‌ش که منداله‌که وا هه‌ست ئه‌کات که شوینی ئاسایی خۆی له خیزانه‌که‌دا لیتیکچوه.
زوربه‌ی زۆری مندالان خواستیکی نهینیان هه‌یه که ئه‌یانه‌ویت دایه‌وبابه بگه‌ڕێننه‌وه بۆ جاریجاران و بهیهکهوه بژین.ئه‌گه‌ر مرۆڤ پرسیار له مندال بکات که ئایا دایه‌وبابه جیاببنه‌وه یان هه‌ر بهیهکهوه بن، ئه‌وه ئه‌لین که حه‌زئه‌که‌ن بهیهکهوه بن.هه‌تاکو ئه‌گه‌ر له خیزانیکی به ته‌نگوچه‌له‌مه‌شدا بن، له‌به‌رئه‌وه‌ی مندال زۆر لایه‌نگری باوانیتی. بۆئه‌وه‌ی باری خیزان تیکنه‌چیت زۆرجار واز له خواستو ئاواته‌کانی خۆیان ئه‌هینن.
زۆر مندال هه‌ستی گوناهباریان هه‌یه کاتیک دایه‌وبابه جیائه‌بنه‌وه، ئه‌وان وا ئه‌زانن ئه‌گه‌ر هه‌لسوکه‌وتی باشتریان بکردایه، یاخود نمره‌ی باشتریان هه‌بوایه له قوتابخانه، ئه‌مه رووی نه‌ئه‌دا. له‌به‌رئه‌مه‌یه که ئه‌بیت بروا به منداله‌کان بهینیت که ئه‌م جیابوونه‌وه‌یه په‌یوه‌ندی به‌مانه‌وه نیه. ئه‌بیت ئه‌وه بزانن که جیابوونه‌وه‌که له‌به‌رشتیکه له مابه‌ین دایه‌وبابه‌دا که‌وایکردوه کا ئیستا ناتوانن به‌یه‌کوه بن.
له جیابوونه‌وه‌دا منداله‌کان توشی ناخۆشی هه‌لبژاردن ئه‌بن له مابه‌ین دایه یان بابه، کاتیک له‌گه‌ل یه‌کیکیاندایه، هه‌ستی خراپی هه‌یه که له‌گه‌ل ئه‌ویتدا نیه و به پیچه‌وانه‌شه‌وه
کاتیک له‌گه‌ل ئه‌ویتردایه هه‌مان هه‌ستی گوناهباری هه‌یه که له‌گه‌ل ئه‌ویتر نیه.
له‌به‌ئه‌وه زۆر گرنگه که بۆی باسکه‌یت که هه‌قیه‌تی خۆی له‌لا کامیان ئه‌بیت و که‌ی پییخۆش بوو ئه‌یتریان ببینیت.
چاوه‌ڕیی چ ره‌فتاریک بکه‌ین له منداله‌که‌وه ؟
هه‌میشه ئه‌م جیابوونه‌وه‌یه ره‌نگدانه‌وه‌ی ئه‌بیت. پرسیاره‌که له‌وه‌دایه کام، وه چه‌ند به‌هیزه ئه‌م ره‌نگدانه‌وه‌یه.
ئاگات له‌وه بیت که ئه‌گه‌ر منداله‌که هیچ ره‌نگدانه‌وه‌ی نه‌بوو له ده‌ربرینی هه‌ستونه‌سته‌کانی، پیویستی به‌یارمه‌تیه که ئه‌و هه‌ستوونه‌ستانه ده‌ربڕیت.چونکه باشنیه که هه‌ستو بیری به‌هیز له‌ناخیدا په‌نگبخواته‌وه.له‌وانه‌شه که منداله‌که بیه‌ویت باوان له گرفتی زیاتر بپاریزیت و ئه‌وه‌نده‌ی تر ئه‌رگومینت نه‌دا به‌ده‌سته‌وه که باری خیزانه‌که ئه‌وه‌نده‌ی تر تیکبچیت.
مندالی باخچه‌ی ساوایان هه‌ندیکجار ره‌فتاریکی گه‌رانه‌وه بۆدواوه ئه‌نوینن، به‌مانای ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌رینه‌وه بۆ پله‌کانی پیشوو له پێشکه‌وتندا، بۆنمونه له‌وانه‌یه میزبکه‌ن به‌خۆیاندا،یان نایه‌ویت بروا بۆ باخچه یان له باخچه بمینیته‌وه داوای ئه‌وه ئه‌کات که برواته‌وه بۆ ماله‌وه. له‌وانه‌یه منداله‌که توشی سه‌رلیشیواوی دیت، یان به‌ئاسانی توره ئه‌بیت یان توشی خه‌مۆکی ئه‌بیت.
مندالی 6-9 سالانه زۆر هه‌ستیاره ، ئه‌م منداله هه‌تاکو ئیستا ئه‌وه‌نده کامل نیه که به‌ته‌واوه‌تی تیبگات چی رووئه‌دات،به‌لام ئه‌وه‌نده به‌ئاگایه که شتیکی زۆر ناخۆشه. ئه‌م منداله هه‌تاکو ئیستاش ژیانی له‌سه‌ر ئه‌و په‌یوه‌ندیه یه‌و اعتمادی له‌سه‌ر ئه‌وانه. له‌م ته‌مه‌نه‌دا مندال زۆرجار به‌لایه‌وه زه‌حمه‌ته که هه‌سته‌کانی به ووشه ده‌رببریت، له‌وانه‌یه به توره‌یی هه‌سته‌کانی ده‌رببریت، ناتوانیت بیره‌کانی چرکاته‌وه له‌سه‌ر شتیک و توشی گرفتی فیربوون ئه‌بیت.
مندالی 9_تاکو 12،13 سالان ده‌ستیکردوه به به‌ستنی په‌یوه‌ندی به که‌سانی تره‌وه له ده‌ره‌وه‌ی خیزانه‌که. ئاسانتره بۆی که باسی هه‌ستوونه‌سته‌کانی بکات له‌گه‌ل که‌سیک له‌ده‌ره‌وه‌ی خیزانه‌که. منداله‌کانی ئه‌م ته‌مه‌نه کۆنترۆلی زیاتریان به‌ده‌سته له ناوخیزانه‌کادا هه‌تاکو له باره‌ی یاساییه‌وه له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی که ئایا ئه‌یانه‌ویت له کوی بن لا کاتی جیابوونه‌وه‌دا، ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی با یاسای وولاته‌وه هه‌یه که تاچه‌ند گوی به به‌رژه‌وه‌ندی منداله‌که ئه‌دات و یاسای ئه‌و وولاته چۆن چاری ته‌نگووچه‌له‌مه‌کانی مندال له باری جیابوونه‌وه‌دا ئه‌کات.
له جیابوونه‌وه‌ی باواندا مندال به‌توره‌بوون، بیده‌نگی و دلگرانی، یان خه‌مۆکی هه‌سته‌کانی ده‌رئه‌بریت له‌به‌رئه‌وه باوان ئه‌بیت ئاگایان له‌و سیگنالانه بیت و ئه‌گه‌ر خۆشیان نه‌توانن له‌گه‌ل منداله‌که گفتوگۆیه‌کی راستوره‌وان بکه‌ن، داوای یارمه‌تی له که‌سانی ده‌وروبه‌ر یان ناسیاو و که‌سانی شاره‌زا بکه‌ن بۆئه‌وه‌ی منداله‌که بتوانیت هه‌سته‌کانی وه‌کو خۆی ئه‌یه‌ویت ده‌رببریت.
چێ گرنگه؟
قسه له‌گه‌ل منداله‌که‌ت بکه، بۆی بسه‌لمینه که تۆ هه‌ستونه‌سته‌کانی هه‌رچیه‌ک بیت به‌لاته‌وه گرنگه، ئه‌گه‌ر توره ئه‌بیت با توره بیت، ئه‌گه‌ر ئه‌ترسیت هه‌قیه‌تی و تۆ یارمه‌تی ئه‌ده‌یت و ئه‌مه شه‌رم نیه بۆی،ئه‌گه‌ر دله‌راوکییه‌تی و ئه‌ترسیت، ئه‌وه شتیکی ئاساییه‌و مرۆڤ له‌وکاتانه‌دا ئه‌ترسیت، گه‌وره‌کانیش ئه‌ترسن و دله‌راوکی و خه‌فه‌تبارئه‌بن. هه‌ول بده کاتیک قسه له‌گه‌ل منداله‌که‌ت بکه‌یت که تۆخۆت له به‌لانسدایت و ئه‌توانیت ده‌ستبگریت به‌سه‌ر هه‌ستونه‌سته کانی خۆتدا هه‌رچه‌نده ئازاری روحیشت ئه‌دات و پیت ناخۆشه که تۆ و منداله‌که‌ت که‌وتونه‌ته ئه‌و باره ناخۆشه‌وه.
مندال به‌یاری زۆر له هه‌سته‌کانی ده‌رئه‌بریت له جیاتی ووشه. یاری بکه له‌گه‌ل منداله‌که‌و زۆرانبازی له‌گه‌ل بکه،چاوشارکی و بۆک بوکینه‌و دکتوره‌نه‌خۆش و یاری پۆلیس ودز ، ئه‌م یاریانه یارمه‌تی منداله‌که ئه‌دات بۆ سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر گرفته‌ده‌ررونیه‌کانیداو ئه‌توانیت هه‌سته‌کانی خۆی ده‌ربریت به‌سه‌ربه‌ستی.
وینه‌کیشان یه‌کیکی تر له‌و شتانه‌ی که ژیان بۆ منداله‌که ئاسانتر ئه‌کات، زۆرجار مندال به وینه هه‌سته‌کانی خۆی ده‌رئه‌بریت ، ئه‌وکاتانه باشه بۆ باسکردنی هه‌ستونه‌سته‌کانی و لیره‌وه ئه‌تونیت یارمه‌تی منداله‌که‌ت بده‌یت.
ئه‌وه‌ی که نابیت و ناکریت له‌گه‌ل منداله‌کادا بیکه‌یت ئه‌وه‌یه که به هیچ شیوه‌یه‌ک نابیت و ناکریت باسی ئه‌ویتر بکه‌یت به‌خراپه، جونکه منداله‌که‌ت به‌شیکه له‌ویش کاتیک تۆ ره‌خنه له‌و‌یتر ئه‌گریت ئه‌و ره‌خنه‌یه ئاراسته‌ی منداله‌که‌شی ئه‌که‌یت، ئه‌گه‌ر ئه‌ویتر که‌سیکی ناگونجاو بیت، منداله‌که خۆی هه‌ستی پیئه‌کات و تیئه‌گات که چۆن و به‌چ شیوه‌یه‌ک مامه‌له‌ی له‌گه‌ل بکات .به‌لام ئه‌گه‌ر تۆ به خراپه باسی بکه‌یت ئه‌وا منداله‌که زیاتر لایه‌نی ئه‌و ئه‌گریت و به‌ره‌نگاری تۆ ئه‌بیته‌وه و ئازاری منداله‌که زیادتر ئه‌بیت.
مندال نابیت په‌یامنیری ئیوه بیت، هه‌رکاتیک شتیک هه‌بوو که پیویسته ئه‌ویتر بیزانیت، ئه‌توانیت به‌هه‌رشیوه‌یه‌کی تر بیت بیگه‌ێنیت به‌و به‌لام به منداله‌که‌دا ئه‌و په‌یامه مه‌نیره. ئه‌وه کاری منداله‌که‌ت نیه.